Türkiye, son günlerde adeta “kayyum” gündemiyle yatıp kalkıyor. Öyle ki, bu konu günlük hayatta olduğu kadar medyada ve siyasi tartışmalarda da geniş yer buluyor. Hatta bu hızla giderse, yakında televizyon dizilerinde bile kayyum atamaları sahnelenebilir.
Bu yoğun gündem, gazetecilerin ve kamuoyunun dikkatini farklı sorulara yönlendiriyor. Bunlar arasında belki de en dikkat çekeni “Cumhurbaşkanlığı makamına kayyum atanabilir mi?” sorusu. Araştırmalar, Türkiye’de kayyum atanması söz konusu olmayan tek makamın cumhurbaşkanlığı olduğunu ortaya koyuyor.
Anayasaya Göre Cumhurbaşkanlığı Makamı Kayyumdan Bağımsız
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’na göre, cumhurbaşkanlığı halk tarafından doğrudan seçilen, ülkenin en yüksek yürütme makamıdır. Bu nedenle, herhangi bir yargı veya yönetim organı tarafından cumhurbaşkanlığına kayyum atanması gibi bir mekanizma bulunmamaktadır. Halkın doğrudan seçtiği bir makam olduğu için cumhurbaşkanlığına yapılacak her türlü müdahale anayasal sistemle çelişir.
Belediyelerde Kayyum Uygulaması
Türkiye’de belediyelere kayyum atanması, özellikle terör bağlantıları veya ağır yolsuzluk iddiaları durumlarında İçişleri Bakanlığı’nın devreye girmesiyle gündeme gelir. Eğer bir belediye başkanının terörle ilişkisi olduğu tespit edilirse, başkan görevden alınarak yerine dışarıdan bir kayyum atanır. Ancak, görevden alma gerekçesi belediyede yapılan bir usulsüzlük veya görevi kötüye kullanma gibi bir durumsa, bu kez belediye başkanı, belediye meclisi içinden seçilir. Bu uygulama, yerel yönetimlerin merkezi otoriteye karşı bağımsızlığını tartışmaya açan bir konu olarak kamuoyunda sıkça tartışılır.
Kayyum Uygulamasının Batı Avrupa’daki Yeri
Kayyum uygulamaları, sadece Türkiye’ye özgü bir yöntem değil. Batı Avrupa’da da belirli olağanüstü durumlarda, merkezi hükümetlerin yerel yönetimlere müdahale edebilmesi için benzer düzenlemeler bulunur. Her ne kadar demokrasilere aykırı gibi gözükse de, bazı durumlarda kamu düzenini koruma, mali disiplini sağlama ya da yolsuzlukla mücadele gibi gerekçelerle bu tür müdahalelere başvurulabilir. İşte bazı ülkelerdeki örnekler:
1- ABD
ABD’de doğrudan kayyum atanmaz; fakat mali sorunlar yaşandığında eyalet hükümeti devreye girebilir. Örneğin, 2013 yılında mali sıkıntıya düşen Detroit şehri için eyalet, bir mali kriz yöneticisi atayarak kentin finansal yönetimini geçici olarak devraldı.
2- İtalya
İtalya’da yerel yönetimler organize suçlarla ilişkili görüldüğünde, merkezi hükümet belediye başkanını görevden alıp yerine kayyum atayabilir. Mafya etkisinin yoğun olduğu bölgelerde bu uygulama, suç bağlantılarının temizlenmesi amacıyla sıkça kullanılır.
3-Fransa
Fransa’da ciddi yolsuzluk ya da kamu güvenliğine
yönelik tehditler karşısında hükümet, yerel yönetimlere müdahale etme yetkisine sahiptir. Bu tür durumlarda hükümetin temsilcisi olan yerel yönetimin geçici olarak kontrolünü devralabilir.
Tandoğan Uysal