Dünyada 30 binden fazla, Türkiye’de ise 200’den fazla doğal türü bulunan orkideler, oldukça hassas yapılarıyla biliniyor. Orkidelerin yaşam döngülerini sürdürebilmesi için nemli topraklar, mantarlar ve tozlayıcılarla etkileşim içinde olması gerektiği, bu nedenle yaşadıkları bölgedeki en ufak değişikliklerden bile olumsuz etkilendikleri ifade ediliyor. Orkidelerin yok olması, doğada bir dengenin bozulduğuna işaret eden önemli bir gösterge olarak kabul ediliyor.
Türkiye’deki orkidelerin büyük çoğunluğu tehdit altında bulunurken, bazı türlerin nesli kritik seviyeye ulaşmış durumda. Endemik bir tür olan Ophrys Lycia, adını Likya’dan alıyor ve 1980 yılında İsviçreli botanikçi Jany Renz tarafından Antalya’nın Kaş ilçesinde bir köy mezarlığında keşfedildi. Ancak, bu özel türün yaşam alanları artan yapılaşma ve insan faaliyetleri nedeniyle giderek azalıyor. Günümüzde doğada kalan birey sayısının yüzlerle ifade edildiği belirtiliyor.
Türün Korunması İçin Proje Başlatıldı
Bu nadir orkidenin neslinin devamı için Akdeniz Koruma Derneği ve Ege Üniversitesi tarafından kapsamlı bir koruma projesi hayata geçirildi. Likya salebinin önemli yaşam alanlarından biri olan mezarlıklarda kullanılan ot ilaçlarının da türe zarar verdiği vurgulanarak, Uluslararası Doğayı Koruma Birliği'nin (IUCN) Kritik Derecede Tehlike Altında (CR) statüsünde yer aldığı belirtildi.
Bu tehditlere karşı Ege Üniversitesi ile iş birliği yapan Akdeniz Koruma Derneği, Likya salebinin neslinin devamını sağlamak için bütüncül bir yaklaşım benimsiyor.
Gelecek İçin Bir Yatırım
Proje kapsamında, Likya salebinin orta vadede doğal ortamında korunması, uzun vadede ise polen ve tohum örnekleri ile Ulusal Gen Bankası’na aktarılması hedefleniyor. Bu süreçte;
Kontrollü çapraz tozlaşma ile tohum elde edilmesi, Tohumların laboratuvar ortamında çoğaltılması, Yetiştirilen bireylerin doğal ortamlarına uyum sürecinin sağlanması gibi aşamalar planlanıyor.
Üç yıl süren çalışmalar sonucunda, doğal ortamda tespit edilen bireylerden yapay tozlaştırma yöntemiyle tohumlar elde edildi. Bu tohumlar, Ege Üniversitesi Botanik Bahçesi ve Herbaryum Uygulama ve Araştırma Merkezi’ndeki mini tohum bankasında koruma altına alındı. Proje tamamlandığında, bu tohumlar Ulusal Gen Bankası’na aktarılarak bilimsel araştırmalarda kullanılacak.
Hem Bugün Hem Gelecek İçin Yeniden Üretim
Projenin yalnızca türü korumaya değil, aynı zamanda yeniden üretmeye de odaklandığı ifade edildi. Laboratuvar ortamında çimlendirilen tohumlardan yeni bireyler elde edildi. İlk aşamada 0,1-0,2 mm boyutundaki tohumlar özel besin ortamlarında geliştirilerek, 5-6 cm uzunluğundaki bitkilere dönüştü.
Şimdi sırada, bu bireylerin sera ortamına ve ardından doğal habitatlarına adapte edilme süreci bulunuyor.
Proje yürütücüsü Nejdet Bozkurt, orkidelerin biyolojisi, mantarlarla ve tozlayıcılarla ilişkisi üzerine çalışmalar yürüttüklerini belirtti. Bozkurt, şimdiye kadar 40’tan fazla orkide türü için yapay tozlaştırma yöntemiyle tohum elde ettiklerini ifade ederek, bu proje kapsamında Türkiye’de ilk kez yerel popülasyonların genetik çeşitliliğinin koruma altına alındığını vurguladı.
Bozkurt, yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan türleri geri getirmenin zor olduğunun farkında olduklarını, ancak bunun mümkün olduğunu göstermek istediklerini söyledi.
Doğanın Mirasını Gelecek Nesillere Aktarmak
Likya salebinin korunmasına yönelik farkındalık yaratmak amacıyla geçtiğimiz yıl Akdeniz Koruma Derneği’ne, Haremlique Istanbul da destek verdi. Marka, bu özel türe dikkat çekmek için botanik sanatçısı Işık Güner ile iş birliği yaparak Likya salebinin illüstrasyonunu hazırladı.
Bu sanat eseri, aynı zamanda Haremlique Istanbul’un sponsorlarından biri olduğu, sanatçının Kaçkar Dağları’ndaki Fırtına Vadisi’nde düzenlenen Habitat sergisinde de sergilendi. Böylece Likya salebinin karşı karşıya olduğu tehditlere dikkat çekilmesi ve farkındalık oluşturulması amaçlandı.
